Voorkomen is beter dan genezen is een stokoud gezegde dat nog altijd springlevend is. Het is op veel zaken toepasbaar. En dus ook op mentale gezondheid. Al zijn er geen garanties dat het nog wel eens mis kan gaan. ‘Je kunt in de gym nog zo hard trainen, een knieblessure kan toch gewoon gebeuren. Dat geldt ook voor het brein.’
Steeds vaker spreken topspelers zich uit over hun mentale uitdagingen. Spelers als Alexander Zverev, Naomi Osaka, Stefanos Tsitsipas en Ons Jabeur doorbreken het taboe en vertellen over hun angsten, depressies, eenzaamheid en burn outs. Voor de buitenwereld lijken ze de wind in de rug te hebben. Maar vanbinnen woedt een storm.
Ruben de Bruin is coördinator mentale ontwikkeling bij de KNLTB en werkt met talentvolle jeugd. ‘Er is steeds meer aandacht voor mentale training. Wij noemen dat prestatiegedrag. Dat draait om hoe je kunt leren mentaal beter te presteren. Net zoals je een forehand en een backhand kunt leren slaan, kan je mentale vaardigheden ook aanleren.’
‘We leven in een maatschappij waarin presteren belangrijk is gemaakt. Of je nu een sporter bent of academisch goed bent of in een groot bedrijf werkt. Het gaat om prestaties. Je ziet het al op 12-jarige leeftijd wanneer kinderen hun middelbare schooladvies krijgen. Al die kinderen - en hun ouders - willen naar het VWO. Vanaf jonge leeftijd staan ze dus al onder druk. Prestaties zijn tegenwoordig belangrijk voor een positief zelfbeeld. In plaats van tevreden te zijn met hetgeen waar veel inzet voor is getoond.’
In topsport draait het nu eenmaal om presteren. De huidige topspelers kunnen bij de KNLTB aankloppen als ze vragen hebben. ‘Wij fungeren als onafhankelijk kennishuis. Spelers kunnen altijd naar ons komen voor kennis, expertise en gebruik te maken van ons netwerk. Voor de jeugd bieden we mentale training aan. Door vanaf jonge leeftijd te praten over omgaan met spanning, druk, concentratie en stress merken we dat ze het normaal gaan vinden om hier aandacht aan te besteden. Het helpt enorm om het in eerste instantie al te benoemen en erover te praten met leeftijdsgenootjes. Ze merken dan dat degene aan de overkant van het net er ook last van heeft.’
Sinds een aantal jaar wordt gewerkt met de leerlijn prestatiegedrag, die door het NOC*NSF is samengesteld. Er is uitgezocht welke mentale competenties op bepaalde leeftijd moet worden ontwikkeld. ‘Wij hebben de vertaling naar het tennis gemaakt. Welke specifieke uitdagingen zijn er in tennis en hoe plakken we de competenties uit die leerlijn hier op. Hierdoor zorgen we ervoor dat onze spelers op het juiste moment zijn voorbereid op de uitdagingen die komen. Natuurlijk mag het ook misgaan. Je wilt de kinderen uitdagen, want daar leren ze van. Omgaan met falen en zelf de vraag laten stellen; wat kan ik de volgende keer beter doen?.’
‘We weten uit onderzoek dat een klein beetje druk tijdens de training helpt bij het omgaan met heel veel druk tijdens de wedstrijd. Dat kan al heel simpel door bijvoorbeeld te zeggen dat degene die de tiebreak aan het eind van de training verliest de banen moet slepen.’
Er wordt dus gewerkt om de volgende generatie mentaal gezond te houden. Maar kun je mentale problemen helemaal voorkomen? ‘Als je naar de statistiek kijkt, dan zul je altijd een groep mensen in de maatschappij of in de sport hebben die last heeft van mentale problemen. Net zoals er altijd mensen zijn die last hebben van knieblessures. Ondanks dat ze eindeloos hun oefeningen in de gym doen. Je kunt echter de kans wel verkleinen. Doordat kinderen leren erover te praten kan er in een eerder stadium de eventuele problemen in de kiem worden gesmoord. Stap één is het onderwerp benoemen en erkennen. Stap twee is mentale vaardigheden aanleren.’
Maar komt er ooit een ideale topsportwereld zonder mentale problemen? Volgens De Bruin niet. ‘Mentale problemen horen er bij. Net als fysieke problemen, technische en tactische uitdagingen. Als er wordt gesproken over mentale gezondheid dan gaat het vaak over de definitie van de afwezigheid van mentale problemen. In de praktijk ligt dat genuanceerder. We kijken niet alleen of iemand wel of geen stoornis heeft. We kijken natuurlijk ook naar of iemand bovenmatig veel stress ervaart of zich regelmatig niet goed voelt. Je kunt iemand niet meteen in een hokje van een stoornis duwen. Er hoeft niet meteen een mentaal probleem te zijn, maar wel een uitdaging. Dat is heel normaal en heeft iedereen wel eens. We helpen en begeleiden spelers daarom ook bij de mentale uitdagingen die zij ervaren.’
Mentaal gezond zijn is het streven. En terwijl fysiek fitte sporters naar de gym blijven gaan en de trainingsbaan op stappen om in vorm te blijven, geldt dat nu ook voor mentale training.
Het taboe is doorbroken.
Een methode die door de KNLTB wordt gebruikt voor mentale training is de Friendly Eyes Discover Course. Met deze cursus leren de spelers meer over zelfreflectie, omgaan met gedachten en gevoelens en focus. Alles toegepast op de tennisbaan.
